Μουσείο, Αρχαιολογικό Πάρου

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πάρου εκτίθενται μερικά από τα σημαντικότερα και ομορφότερα δείγματα τέχνης που άνθησε στις Κυκλάδες και έφτασε στο απόγειό της τον 6ο και 5ο αι. π.Χ. Αν και αποτελείται μόνο από τρεις αίθουσες και μια αυλή, είναι τόσο πολλά αυτά που πρέπει να δείτε προσεκτικά, ώστε αξίζει να αφιερώσετε ένα πρωινό από τις μέρες των διακοπών σας. Τα περισσότερα από αυτά τα εκθέματα είναι από λυχνίτη, το περίφημο παριανό μάρμαρο, από το οποίο έχουν γίνει ξακουστά αγάλματα, όπως η Νίκη του Παιωνίου, ο Ερμής του Πραξιτέλη και η Αφροδίτη της Μήλου, καθώς και λαμπροί ναοί της αρχαιότητας, όπως οι ναοί του Απόλλωνα στους Δελφούς και στη Δήλο και ο ναός του Δία στην Ολυμπία. Ο λυχνίτης θεωρείται ένα από τα καλύτερα μάρμαρα στον κόσμο, με διαφάνεια έως 3,5 χιλιοστά πάχος, σε σύγκριση με το μάρμαρο της Καρράρας (2,5 χιλιοστά) και αυτό της Πεντέλης (1,5 χιλιοστό). Αν συμφωνείτε να αφήσετε το καλύτερο για το τέλος, είναι προτιμότερο να ξεκινήσετε την επίσκεψή σας από την αίθουσα Γ (σε μερικά έντυπα αναφέρεται ως αίθουσα 2), η είσοδος της οποίας βρίσκεται στο αριστερό μέρος της στεγασμένης στοάς που θα συναντήσετε μπροστά σας αφού διασχίσετε την αυλή του μουσείου. Ένας πρόσθετος λόγος είναι γιατί σε αυτή την αίθουσα τα αντικείμενα εκτίθενται με χρονολογική σειρά, από την ύστερη νεολιθική περίοδο (5300 – 4500 π.Χ.) μέχρι και τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια. Στην προθήκη 1 παρουσιάζονται ευρήματα από τον προϊστορικό οικισμό που ανασκάφηκε στο Σάλιαγκο, μια μικρή λωρίδα γης ανάμεσα στις δυτικές ακτές της Πάρου και στην Αντίπαρο. Εδώ εκτίθενται επίσης λίθινα εργαλεία και λεπίδες από οψιανό, το ανθεκτικό ορυκτό της γειτονικής Μήλου με το οποίο οι προϊστορικοί κάτοικοι του ελλαδικού χώρου κατασκεύαζαν εργαλεία και όπλα. Την προσοχή σας αξίζουν τα πήλινα αγγεία με το ψηλό πόδι που φέρουν γεωμετρική διακόσμηση και μοιάζουν με δισκοπότηρα και το ειδώλιο της καθισμένης οκλαδόν γυναίκας με τα χέρια κάτω από το στήθος. Στην προθήκη 2 εκτίθενται κυρίως αγγεία που προέρχονται από την περιοχή του κάστρου της σημερινής Παροικιάς, όπου ιδρύθηκε ο πρώτος οικισμός στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. και όπου, το 525 π.Χ., κατασκευάστηκε ο μεγαλύτερος ναός του νησιού, που ήταν αφιερωμένος στη θεά Αθηνά. Από τα αντικείμενα της πρωτοκυκλαδικής εποχής (3200-2400 π.Χ.), που εκτίθενται στην προθήκη 3, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων είναι ταφικά ευρήματα, δείτε το πήλινο ειδώλιο των δύο πουλιών, το τηγανόσχημο σκεύος και μερικά από τα γνωστά σε όλο τον κόσμο μαρμάρινα ειδώλια. Είναι τύπου Πλαστηρά και πήραν το όνομά τους από την ομώνυμη περιοχή του κόλπου της Νάουσας όπου βρέθηκαν για πρώτη φορά. Στην προθήκη 4 εκτίθεται μέρος των ευρημάτων από τον αρχαιότερο, μετά το Σάλιαγκο, προϊστορικό οικισμό στις Κουκουναριές, στο ανατολικό μέρος του νησιού, απέναντι από τη Νάξο. Οι κύλικες με το μεγάλο πόδι, οι σφραγιδόλιθοι και ένας μεγάλος κρατήρας ξεχωρίζουν ανάμεσά τους. Μπροστά από το πρώτο διαχωριστικό που θα συναντήσετε στο αριστερό μέρος της αίθουσας έχει τοποθετηθεί η αρχαιότερη επιτύμβια ανάγλυφη στήλη που έχει βρεθεί μέχρι στιγμής στην Ελλάδα. Είναι του 700 π.Χ. περίπου και φέρει παράσταση γυναικείας μορφής καθισμένης σε θρόνο. Στο μέσο της αίθουσας, μπροστά από ένα άλλο διαχωριστικό, εκτίθενται δύο αγάλματα κορών, του 550 π.Χ. περίπου. Η πρώτη, που σώζεται από τους ώμους έως τα γόνατα, βρέθηκε στη Νάουσα, ενώ η δεύτερη, της οποίας σώζεται μόνο ο κορμός, βρέθηκε εντοιχισμένη στο κάστρο της Παροικιάς, όπου κατά το Μεσαίωνα οι κάτοικοι χρησιμοποίησαν αρχιτεκτονικά μέλη και αγάλματα από το ναό της Αθηνάς για να χτίσουν τους πύργους του. Κατά μήκος της αριστερής (βόρειας) πλευράς της αίθουσας, πίσω από το πρώτο διαχωριστικό, στις προθήκες 5, 6 και 7, εκτίθενται τα ευρήματα από το ιερό του Απόλλωνα που υπήρχε σε ένα λόφο στα βόρεια της σημερινής πρωτεύουσας του νησιού. Σε αυτόν το λόφο, απ’ όπου φαίνεται καθαρά το ιερό νησί της Δήλου, περίμεναν οι ιερείς το φωτεινό σήμα από τον αντίστοιχο ναό της Δήλου για να αρχίσουν τις εορτές προς τιμήν του θεού. Μεταξύ των ευρημάτων από αυτό το σπουδαίο ιερό αξίζει να δείτε τις δύο μικρές πήλινες προτομές γυναικών του 6ου αι. π.Χ., τα κοσμήματα και τους σκαραβαίους, μαζί με διάφορα αντικείμενα από φαγεντιανή που είχαν εισαχθεί από την Αίγυπτο (προθ. 5)· τα αγγεία που προέρχονται από τοπικά εργαστήρια αλλά και από την Κόρινθο (προθ. 6). τα δύο σπάνια μαρμάρινα τραπεζάκια του 4ου αι. π.Χ., καθώς και ένα κομμάτι από κάποιο αναθηματικό ανάγλυφο με ανδρική μορφή, που πιθανόν απεικόνιζε τον ίδιο τον Απόλλωνα να παίζει την κιθάρα του (προθ. 7). Στον ανατολικό τοίχο της αίθουσας, ύστερα από τρεις μικρές αρχαϊκές κεφαλές, μπορείτε να δείτε μια σειρά μικρών έργων που προέρχονται κυρίως από επιτύμβιες στήλες. Πίσω από το διαχωριστικό που υπάρχει στο βάθος της αίθουσας βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου. Πρόκειται για το ένα από τα τρία τμήματα της ενεπίγραφης στήλης που είναι γνωστή ως «Πάριο Χρονικό» (τα υπόλοιπα δύο βρίσκονται στην Οξφόρδη). Η επιγραφή αυτή περιλαμβάνει 134 στίχους, στους οποίους δίνονται πληροφορίες για μάχες, φυσικά φαινόμενα και προσωπικότητες της αρχαίας Ελλάδας από το 1582 π.Χ., εποχή του πρώτου βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα, μέχρι και το 263 π.Χ. Πιστεύεται ότι αυτή η ενεπίγραφη στήλη διδασκόταν ως μάθημα ιστορίας στο Αρχιλόχειο, το ναό που είχαν χτίσει οι κάτοικοι της Πάρου προς τιμήν του συμπατριώτη τους Αρχίλοχου, του γνωστού λυρικού ποιητή της αρχαιότητας. Στην αριστερή πλευρά της αίθουσας, κοιτάζοντας προς την είσοδο, πριν από την προθήκη 8, θα δείτε μια σειρά από αναθηματικές πλάκες, της ελληνιστικής εποχής πιθανόν, με παραστάσεις χεριών και ποδιών, που πρέπει να ήταν κάτι αντίστοιχο με τα μεταλλικά τάματα των πιστών που βρίσκουμε σήμερα στις θαυματουργές εικόνες των ορθόδοξων εκκλησιών. Στην προθήκη 8 εκτίθενται ευρήματα από την περιοχή της Παροικιάς, που χρονολογούνται από τον 6ο αι. π.Χ. μέχρι και το 2ο μεταχριστιανικό αιώνα. Μεταξύ αυτών, ένα πήλινο ειδώλιο με τη μορφή κοριτσιού να κάθεται στη ράχη ενός δελφινιού και τρεις μαρμάρινοι ρόμβοι με τρύπες στη μέση, με τους οποίους παιζόταν κάποιο παιχνίδι, όπως μπορείτε να δείτε στο επεξηγηματικό σχέδιο που έχει τοποθετηθεί ακριβώς δίπλα. Ακολουθεί η έκθεση ενός μεγάλου αριθμού επιτύμβιων αναγλύφων, από τα οποία ξεχωρίζει η ναόσχημη επιτύμβια στήλη με σκηνή δεξίωσης (Α 734) και το επιτύμβιο ανάγλυφο με σκηνή νεκρόδειπνου (Α 796). Στις προθήκες 9 και 10 παρουσιάζονται ευρήματα από το μεγάλης έκτασης νεκροταφείο στο αρχαίο λιμάνι της Πάρου, το οποίο ήταν σε χρήση από τον 8ο αι. π.Χ. μέχρι τον 3ο αι. μ.Χ. Μεταξύ αυτών των ευρημάτων περιλαμβάνονται αγγεία της γεωμετρικής εποχής, κορινθιακά αγγεία του 7ου αι. π.Χ. και πήλινα ειδώλια. Πίσω από το διαχωριστικό που θα συναντήσετε στη συνέχεια έχουν στηθεί δύο ανδρικές κεφαλές, χαρακτηριστικά δείγματα του λεγόμενου αυστηρού ρυθμού που επικράτησε στην ελληνική τέχνη το πρώτο μισό του 5ου αι. π.Χ. Ακριβώς δίπλα υπάρχει ένα τμήμα από κορμό κούρου και στη γωνία ένας κίονας ιωνικού ρυθμού. Αφήνοντας αυτή την αίθουσα, θα δείτε ένα μεγάλο μαρμάρινο ανθέμιο και τμήματα από τα αγάλματα τριών κούρων. Τα πρώτα εκθέματα που θα συναντήσετε στη στεγασμένη στοά βγαίνοντας από την αίθουσα Γ προέρχονται από το Αρχιλόχειο. Το ιωνικό κιονόκρανο που θα δείτε είναι το μοναδικό που σώζεται από την πρώτη οικοδομική φάση του ναού (6ος αι. π.Χ.). Στον ίδιο χώρο εκτίθενται και αρχιτεκτονικά μέλη από τις μετέπειτα ανακατασκευές του ναού, που φέρουν επιγραφές με βιογραφικά στοιχεία του ποιητή, καθώς και ο κορμός ενός αλόγου του 5ου αι. π.Χ. Στη μέση της στοάς δεσπόζει το κολοσσιαίο άγαλμα (3,70 μ. ύψος) της θεάς Άρτεμης, το οποίο προέρχεται από το ιερό της στο Δήλιο. Πρόκειται για το λατρευτικό άγαλμα που βρισκόταν στο σηκό του ναού και χρονολογείται από το 490 μ.Χ. περίπου. Είναι ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα κολοσσιαία αγάλματα, στο οποίο διακρίνονται στοιχεία της μετάβασης από την αρχαϊκή ακαμψία στην κλασική τελειότητα. Δίπλα από το άγαλμα υπάρχει ο μαρμάρινος κορμός ενός αλόγου. Στον υπόλοιπο χώρο της στοάς διακρίνουμε ενεπίγραφες στήλες, αρχιτεκτονικά μέλη, ανάμεσά τους και ένας αναθηματικός κιονίσκος και δύο ηλιακά ρολόγια. Στη μικρή αίθουσα Β, που βρίσκεται στο νότιο τμήμα της στοάς αριστερά, σε μία προθήκη με διάφορα εκθέματα αξίζει να προσέξετε τις μικρές αναθηματικές πλάκες από το ιερό της θεάς του τοκετού Ειλειθυίας που υπήρχε βορειοανατολικά της Παροικιάς, στο όρος Κούναδος. Στην ίδια αίθουσα μπορείτε να δείτε επίσης μεγάλα αγγεία, κυρίως της ελληνιστικής περιόδου, επιτύμβια ανάγλυφα της ρωμαϊκής περιόδου και μια σειρά τμημάτων από αγάλματα, από τα οποία ξεχωρίζει ο κορμός ενός μισογονατισμένου γυμνού παιδιού. Η ανταμοιβή σας για την υπομονή που δείξατε να δείτε τα καλύτερα του μουσείου στο τέλος αρχίζει με το πρώτο κιόλας έκθεμα της αίθουσας Α, που είναι το άγαλμα της Γοργούς, του 6ου αι. π.Χ. Πρόκειται για ένα σημαντικό εύρημα, για δύο κυρίως λόγους: γιατί είναι εμφανής σ’ αυτό η προσπάθεια του καλλιτέχνη να εξανθρωπίσει ένα μυθικό τέρας και γιατί είναι ένα από τα πρώτα αγάλματα στο οποίο η κίνηση του τρεξίματος αποδίδεται φυσιοκρατικά, και όχι σχηματικά, όπως γινόταν μέχρι τα μέσα περίπου του 6ου αι. π.Χ. Δίπλα από το άγαλμα της Γοργούς εκτίθενται κορμοί κούρων και κορών από τοπικά εργαστήρια του 6ου αι. π.Χ., στους οποίους διακρίνονται στοιχεία της μελλοντικής ακμής της μαρμαρογλυφίας στην Πάρο. Στην αριστερή πλευρά της αίθουσας εκτίθενται το ημίεργο κάτω τμήμα ενός κολοσσιαίου αγάλματος της Αθηνάς και το περίφημο κολοσσιαίο άγαλμα με τις επιδέξιες πτυχώσεις του χιτώνα της καθιστής σε θρόνο θεάς. Το δεύτερο αυτό άγαλμα χρονολογείται από τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. και ήταν πιθανόν λατρευτικό άγαλμα της Άρτεμης. Πίσω από το διαχωριστικό που υπάρχει σε αυτό το τμήμα της αίθουσας βρίσκεται μια πολύ γνωστή ανάγλυφη πλάκα με σκηνή νεκρόδειπνου ή συμποσίου, στην οποία πιθανόν να παριστάνεται ο ίδιος ο Αρχίλοχος. Πολύ σημαντικά εκθέματα, δείγματα παριανού εργαστηρίου κεραμικής, είναι τα δύο μεγάλα ταφικά αγγεία που μπορείτε να δείτε στη συνέχεια. Στο ένα από αυτά εικονίζεται η κρίση του Πάριδος, η σκηνή δηλαδή στην οποία ο Πάρις επέλεξε, ανάμεσα στην Ήρα, την Αφροδίτη και την Αθηνά, την Αφροδίτη ως την ομορφότερη, με αποτέλεσμα να θυμώσει η Ήρα και να προκαλέσει τον Τρωικό πόλεμο. Οι κορμοί των τεσσάρων κούρων που συναντάμε στη συνέχεια αποτελούν θαυμάσια δείγματα της εξέλιξης αυτής της μορφής αγαλμάτων κατά το δεύτερο μισό του 6ου αι. π.Χ. Προσέξτε τον κούρο Α13 που δίνει την εντύπωση πως γέρνει προς τα δεξιά. Πολύ γνωστή είναι και μία από τις ανάγλυφες στήλες που εκτίθεται στη συνέχεια, με τις μορφές του Ερμή, που κρατά το κηρύκειο, και της Άρτεμης με το τόξο, να προχωρούν ο ένας προς το μέρος του άλλου. Μία άλλη ανάγλυφη στήλη φέρει παράσταση Γοργούς να τρέχει. Έχει το επάνω μέρος του σώματος και το πρόσωπο στραμμένο προς το θεατή και το κάτω σε τομή. Δείτε επίσης το τμήμα κορμού ανδρικής μορφής σε βηματισμό (Α 1284), το μαρμάρινο δίσκο με τη μορφή του αθλητή με τα χρωματισμένα με χρυσό μαλλιά (Α 1168), τα δύο ανθέμια, και τον κορμό της σφίγγας που προέρχεται από το ναό στο Δήλιο. Στο τελευταίο μέρος της αίθουσας δεσπόζει η περίφημη Νίκη, ένα από τα ομορφότερα αρχαία ελληνικά αγάλματα. Αν το δείτε από το πλάι, έχετε την εντύπωση ότι από λεπτό σε λεπτό θα ξανασηκωθεί από το έδαφος, στο οποίο, σύμφωνα με την επικρατέστερη ερμηνεία των ειδικών, μόλις είχε ακουμπήσει το αριστερό της πόδι. Προσέξτε και τον κορμό του οπλίτη που εκτίθεται κοντά στη Νίκη, τον κορμό της εν κινήσει Νίκης του 5ου αι. π.Χ., τα τμήματα από τις τρεις επιτύμβιες στήλες και το μικρό άγαλμα της Άρτεμης σε ιερατική στάση του 4ου αι. π.Χ. Αν έχετε λίγο χρόνο ακόμα, αξίζει να ρίξετε μια ματιά, έστω και βιαστική, στα μεγάλου μεγέθους ευρήματα στην αυλή του μουσείου. Σκεφτείτε ότι τα ευρήματα αυτά είναι τα μοναδικά που μπορείτε να δείτε κάτω από το φυσικό φως, για το οποίο κατασκευάστηκαν. Στα δεξιά σας καθώς προχωράτε προς την είσοδο, κάτω από το στεγασμένο και χωρισμένο σε πέντε τμήματα χώρο, θα δείτε ένα μεγάλο πίθο, αρχιτεκτονικά μέλη ναών, τμήματα αγαλμάτων, επιτύμβιες στήλες και σαρκοφάγους. Στον τοίχο απέναντι από αυτά, που είναι ο εξωτερικός τοίχος της αίθουσας Α, θα έχετε την ευκαιρία να δείτε τις μοναδικές σωζόμενες στην Ελλάδα ανθρωποειδείς σαρκοφάγους φοινικικού τύπου. Στη μέση της αυλής, κάτω από το φοίνικα, εκτίθεται ένα τμήμα από ψηφιδωτό του 3ου αι. μ.Χ. με παραστάσεις άθλων του Ηρακλή. Τέλος, έξω από την αυλή του μουσείου έχουν τοποθετηθεί μερικές μαρμάρινες σαρκοφάγοι μεγάλου μεγέθους με ανάγλυφες παραστάσεις. Το άγαλμα της Γοργούς του 6ου αι. π.Χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου). Μερική άποψη της αυλής στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου, στην Παροικιά. Πήλινο ειδώλιο (5ος-4ος αι. π.Χ.) δελφινιού με ένα κορίτσι στη ράχη του (Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου). Το άγαλμα της Νίκης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου.